Weet u wel wat u doet? Let op: er zijn grote verschillen tussen iemand erfgenaam maken en iemand iets uit de erfenis geven!
Het verschil tussen een erfgenaam en een legataris
‘Mijn vriend moet mijn woning en mijn inboedel erven. Kan ik dan mijn overige bezittingen aan mijn familie legateren?’ In dit artikel wordt ingegaan op het verschil tussen iemand als erfgenaam aanwijzen (via een zogenaamde ‘erfstelling’) en aan iemand een goed of bedrag uit een erfenis geven (via een zogenoemd ‘legaat’). Wanneer maakt u een erfstelling en benoemt u iemand tot erfgenaam, en wanneer maakt u een legaat?
Zowel een erfstelling als een legaat moeten in een testament worden gemaakt. Met een erfstelling kunt u uw erfgenamen aanwijzen. Een erfgenaam treedt als het ware in de plaats van de overledene en erft zijn gehele vermogen of een aandeel (erfdeel) daarin. Een erfgenaam erft dus zowel bezittingen als schulden van de overledene.
Een persoon die een legaat ontvangt (ook wel ‘legataris’ genoemd), heeft daarentegen uitsluitend een recht op specifieke bezittingen uit de erfenis, zoals bijvoorbeeld de auto of de woning. Een legaat kan ook bestaan uit een geldbedrag of een bepaald recht (bijvoorbeeld het recht van vruchtgebruik). Een legaat moet door de erfgenamen – of door de executeur – aan de betreffende legataris worden afgegeven.
Wat is het gevolg als ik iemand tot erfgenaam benoem (via een erfstelling)?
In een testament kunnen één of meer personen tot erfgenaam worden benoemd. Met een erfstelling kan iemand die overlijdt (de erflater) zijn gehele vermogen of een aandeel daarin nalaten aan een of meer personen (de erfgenamen). Wanneer er meerdere erfgenamen zijn, krijgt iedere erfgenaam een aandeel (erfdeel) in de bezittingen en schulden van de nalatenschap. Tot deze schulden behoren bijvoorbeeld eventuele hypotheekschulden, begrafeniskosten en de te betalen erfbelasting. Als er naast de benoeming van de erfgenamen ook nog legaten zijn gemaakt (waardoor bepaalde personen recht hebben op specifieke zaken uit de nalatenschap), dan zijn ook die legaten schulden van de nalatenschap. De erfgenamen zijn verplicht om de legaten af te geven aan degene die daar recht op hebben. Legaten verkleinen dus de omvang van de nalatenschap. Het vermogen dat na betaling van alle schulden overblijft, kan vervolgens tussen de erfgenamen worden verdeeld.
Heeft u geen testament gemaakt, dan bepaalt de wet wie uw erfgenamen zijn en ook voor welke delen. Over de wettelijke erfopvolging leest u meer in Met Recht Geregeld 2020-10.
Wat is het gevolg als ik iemand een specifiek goed uit de erfenis geef via een legaat?
In een testament kunt u vastleggen dat bepaalde goederen – zoals de woning, grootvaders horloge of een schilderij – of bijvoorbeeld een bepaald geldbedrag na uw overlijden aan een of meerdere personen (legatarissen) worden gegeven (‘gelegateerd’). Ook een bepaalde vordering op iemand, of rechten – zoals het vruchtgebruik van de nalatenschap of een deel daarvan – kunnen worden gelegateerd.
De erfgenamen zijn verplicht het legaat aan degene die daar recht op heeft, af te geven. De erflater kan in zijn testament ook bepalen dat niet alle erfgenamen samen ervoor moeten zorgen dat het legaat wordt afgegeven, maar dat het legaat ‘afgaat’ van het erfdeel van één bepaalde erfgenaam. In de praktijk komt dit vaker voor bij legaten aan kleinkinderen.
Voorbeeld
Johan heeft twee kinderen: Arie en Ben. Hij benoemt beide kinderen tot erfgenamen. Arie heeft geen kinderen en Ben heeft 3 kinderen. Johan wil aan ieder van zijn kleinkinderen een bedrag van € 2.000 legateren. Wanneer hij deze legaten ten laste van alle erfgenamen laat komen, ontstaat ongelijkheid per gezin. Arie heeft immers geen kinderen, terwijl hij in feite wel ‘meebetaalt’ aan de legaten die de kinderen van Ben ontvangen. Om deze ongelijkheid te voorkomen, kan Johan in zijn testament bepalen dat de legaten aan de 3 kleinkinderen enkel ten laste komen van Ben. Hierdoor ontvangen Arie en Ben per gezin evenveel.
Een dubbele pet: zowel erfgenaam als legataris?
Het is ook mogelijk om iemand in een testament zowel tot erfgenaam te benoemen, maar ook een legaat te geven van een bepaald goed. In het testament van de erflater kan bijvoorbeeld een legaat zijn opgenomen, met als inhoud dat erfgenaam X het schilderij Y moet krijgen. Dit schilderij moet dan eerst aan deze erfgenaam/legataris worden afgegeven, voordat de overige bezittingen tussen de erfgenamen kunnen worden verdeeld. De erfgenaam/legataris krijgt als het ware al iets ‘vooraf’, voordat de rest van de erfenis tussen de erfgenamen wordt verdeeld. De andere erfgenamen hebben geen recht op het schilderij.
Wat is een ‘legaat tegen inbreng’?
De erflater kan in zijn testament ook een zogenoemd ‘legaat tegen inbreng’ opnemen. De waarde van het gelegateerde goed moet dan door de legataris aan de nalatenschap worden ‘vergoed’.
Voorbeeld
Wanneer de erflater zijn woning aan een van zijn kinderen wil nalaten, kan hij de woning aan dat kind legateren. De andere erfgenamen (bijvoorbeeld de overige kinderen) kunnen hierdoor worden benadeeld. Om dit te voorkomen kan de erflater bepalen dat de (bij taxatie bepaalde) waarde van de woning moet worden ‘ingebracht’ in de nalatenschap. Dit wordt een legaat tegen inbreng genoemd. De legataris heeft dan het recht om het gelegateerde als het ware uit de nalatenschap te ‘kopen’.
Geen testament maken en toch een nalatenschapsgoed aan iemand geven: dit kan in bepaalde gevallen via een ‘codicil’
In beginsel kunnen legaten alleen worden opgenomen in een testament dat bij de notaris is opgesteld. Voor kleren, bepaalde sieraden, bepaalde inboedelgoederen en bepaalde boeken – dus bijvoorbeeld niet ‘al mijn sieraden en alle boeken’, maar wel ‘mijn zegelring en de familiebijbel’ – geldt een uitzondering. Deze goederen kunnen ook worden gelegateerd bij codicil. Een codicil is een door de erflater eigenhandig geschreven (dus niet getypt), gedateerd en ondertekend stuk. De erflater kan dit thuis opstellen en hoeft hiervoor niet naar de notaris. Nadeel van een codicil ten opzichte van een testament is dat het codicil kwijt kan raken of kan verdwijnen, terwijl het testament veilig in de kluis van de notaris wordt opgeborgen. Wil de erflater zijn ‘gehele inboedel’ legateren, zonder de goederen te specificeren, dan is een bezoek aan de notaris noodzakelijk. Wordt een dergelijk legaat namelijk in een codicil opgenomen, dan is het niet geldig.
Samenvatting en tip
Heeft u geen testament, dan bepaalt de wet wie uw bezittingen na uw overlijden krijgt. Wilt u zelf bepalen welke personen iets van u erven, dan moet u een testament maken.
In een testament kunt u iemand tot erfgenaam benoemen via een erfstelling. Een erfgenaam erft (eventueel samen met andere erfgenamen) uw hele erfenis. Met een erfstelling regelt u dus dat uw gehele vermogen of een aandeel (erfdeel) daarin terechtkomt bij personen die u zelf aanwijst. Zij erven (een aandeel in) zowel uw bezittingen als uw schulden.
Het is daarnaast mogelijk om in een testament te regelen dat bepaalde personen specifieke bezittingen uit uw nalatenschap krijgen na uw overlijden. Dit heet een ‘legaat’. U kunt bijvoorbeeld uw woning en uw inboedel legateren aan uw partner. Een legaat kan ook bestaan uit een bepaald geldbedrag. U kunt bijvoorbeeld een geldbedrag legateren aan ieder van uw kleinkinderen, zoals het voor hen van erfbelasting vrijgestelde bedrag. Daarnaast kunt u een bepaald recht legateren, zoals het recht van vruchtgebruik. Een legaat is een schuld van de nalatenschap en moet door de erfgenamen – of door de executeur – aan de betreffende legataris worden afgegeven.
Legaten verkleinen de omvang van de nalatenschap. De erfgenamen moeten namelijk eerst de legaten voldoen, voordat zij de nalatenschap kunnen verdelen. Het kan zelfs zo zijn dat de nalatenschap door de opname van allerlei legaten negatief wordt en er voor de erfgenamen niets meer overblijft. Wanneer een erfgenaam de nalatenschap vervolgens ‘zuiver’ – zonder voorbehouden – aanvaardt (zie over de verschillende mogelijkheden om een nalatenschap te aanvaarden ook Met Recht Geregeld 2020-01), kan dit grote gevolgen voor deze erfgenaam hebben. Een erfgenaam moet voor het betalen van de schulden (waaronder de legaten) dan namelijk uit eigen middelen bijpassen.
Om deze problemen te voorkomen, kan het verstandig zijn om in een testament te bepalen dat legaten nooit meer dan een bepaald percentage van de nalatenschap mogen bedragen.
Laat u adviseren door uw notaris over het aanwijzen van uw erfgenamen en het legateren van bepaalde goederen uit uw nalatenschap aan uw naasten. De notaris zal bijvoorbeeld ook met u bespreken wat uw wensen zijn wanneer de door u gekozen erfgenamen vóór u, of gelijktijdig met u, mochten overlijden. Wie mag dan uw vermogen erven? Met een goed doordacht testament kunt u ongewenste verervingen van uw vermogen voorkomen en vaak ook belasting besparen.
Dit artikel is ontleend aan Met Recht Geregeld (www.metrechtgeregeld.nl), product van FBN Juristen.