Een op de tien huishoudens in Nederland zou problematische schulden hebben en ruim 94.000 mensen hebben zich vorig jaar aangemeld bij schuldhulpverlening. Dat meldde de branchevereniging voor schuldhulpverlening op 29 mei. Gek genoeg kunnen die schulden zijn ontstaan door het krijgen van een erfenis.
de wettelijke regeling / aanvaarden of verwerpen
Erfgenamen zijn als ze de nalatenschap aanvaarden namelijk verplicht de alle schulden van de overledene te betalen, ook als de schulden niet uit de erfenis zelf kunnen worden voldaan. Je kunt daar op twee manieren aan ontkomen: door de nalatenschap te verwerpen of door een voorzichtige (beneficiaire) aanvaarding. In dat laatste geval draai je niet voor de schulden op als de erfenis per saldo negatief is. Dit kan alleen via een speciale akte, die wordt gemaakt bij de griffie van de rechtbank. Dit is een administratieve handeling, die mensen zelfstandig (zonder advocaat of notaris) kunnen laten uitvoeren. Maar het is onverstandig om dit zonder voorbereiding of hulp te doen. De griffie kan niet controleren of iemand echt erfgenaam is en geeft geen voorlichting op maat over de gevolgen van de verwerping.
Een kind kan bijvoorbeeld een nalatenschap verwerpen terwijl het helemaal geen erfgenaam is, door een onterving in een testament.
Het griffierecht bedraagt 124 euro. Als één erfgenaam voorzichtig aanvaardt, geldt dat volgens de wet meteen ook voor andere erfgenamen. Het is verstandig daarvoor een gemeenschappelijke akte te laten opmaken; anders is voor elke volgende akte opnieuw griffierecht verschuldigd.
Bij het verwerpen van een erfenis is er vaak sprake van plaatsvervulling: je kinderen erven dan in jouw plaats. Als dit minderjarigen zijn, kunnen ouders voor hen verwerpen met toestemming van de rechter. In de praktijk zien ouders dit vaak over het hoofd. Zij moeten soms voor een kind alsnog een nalatenschap afwikkelen die eerder door de ouder zelf was verworpen.
De meeste nalatenschappen worden zonder enig voorbehoud aanvaard (zuivere aanvaarding). In september 2016 is een nieuwe regel ingegaan op grond waarvan erfgenamen aan de rechter kunnen vragen een erfenis alsnog “voorzichtig” te aanvaarden. De rechter kan dit in de praktijk nauwelijks toestaan. De wet geeft namelijk alleen bescherming voor schulden die niet bekend hadden kunnen zijn. Als iemand ondernemer was, had je kunnen weten dat er belastingschulden zouden kunnen zijn. Veel erfgenamen zien over het hoofd dat er ook grote schuldeisers kunnen zijn binnen de familie. Bijvoorbeeld omdat kinderen nog een erfdeel tegoed hebben van hun eerder overleden ouder.
de maatschappij is de klos
Ik kan mij daarom voorstellen dat mensen een nalatenschap verwerpen. Het maatschappelijk ongewenste effect is dat deze nalatenschappen dan vaak niet worden afgewikkeld en woningbouwverenigingen en schuldeisers niet weten waar zij aan toe zijn: het huurhuis wordt niet opgeruimd en niemand informeert schuldeisers over het feit dat er geen geld is om de schulden (volledig) te betalen.
meer bescherming is beter voor iedereen
Ook wie op zichzelf best bereid is als erfgenaam een nalatenschap af te wikkelen, kan nu toch besluiten om van de erfenis af te zien vanwege het aansprakelijkheidsrisico. De huidige wettelijke bescherming van erfgenamen voor onbekende schulden is onvoldoende. Alleen wie begrijpt hoe het systeem werkt en niet snel in paniek raakt, zal een lastige erfenis rustig afwikkelen. Stel dat de wet iedereen beschermt tegen een negatief saldo, dan durven waarschijnlijk meer mensen een nalatenschap te accepteren. De procedure zoals nu bij een voorzichtige aanvaarding via de rechtbank, zou de standaard afwikkeling moeten zijn zonder dat daarvoor een akte hoeft te worden opgemaakt bij de rechtbank. Bij een voorzichtige aanvaarding zijn er extra eisen voor de afwikkeling, die prima kunnen gelden voor alle erfenissen: de erfgenamen moeten in dat geval een bericht sturen naar de bekende schuldeisers en een beschrijving maken van de bezittingen en schulden. Die beschrijving moet door belanghebbenden kunnen worden ingezien. In een verbeterde regeling zou ook de digitale inzage voor belanghebbenden moeten worden geregeld.
Er is geen goede reden om erfgenamen automatisch aansprakelijk te houden voor een tekort in de nalatenschap. Een betere bescherming van erfgenamen kan hen veel onzekerheid en stress besparen en geeft duidelijkheid aan schuldeisers. Een overlijden is immers al verdrietig genoeg.